Thể chế không chỉ đơn thuần là khung pháp lý điều chỉnh các hoạt động KHCN và CĐS, mà còn là yếu tố quyết định môi trường đầu tư, năng lực cạnh tranh và tốc độ đổi mới của một quốc gia. Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (sau đây gọi tắt là Nghị quyết 57) đã nhận thức sâu sắc tầm quan trọng này, xác định việc hoàn thiện thể chế là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, đóng vai trò như "bệ đỡ" vững chắc, gỡ bỏ những rào cản, khơi thông dòng chảy sáng tạo và thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của KHCN và CĐS tại Việt Nam.

Vậy, tại sao thể chế lại là yếu tố tiên quyết cho sự phát triển của KHCN và CĐS? Một hệ thống thể chế lạc hậu, chồng chéo, thiếu đồng bộ hoặc không bắt kịp với sự phát triển của thực tiễn sẽ tạo ra những "nút thắt" kìm hãm sự tiến bộ. Cụ thể, nó có thể trở thành rào cản cho đổi mới sáng tạo, bởi các quy định pháp luật quá chặt chẽ, thiếu linh hoạt, không khuyến khích thử nghiệm và chấp nhận rủi ro sẽ làm "tắt ngấm" ngọn lửa sáng tạo, hạn chế sự ra đời của các công nghệ và mô hình kinh doanh đột phá. Bên cạnh đó, môi trường pháp lý không rõ ràng, thủ tục hành chính phức tạp, thiếu cơ chế bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cũng sẽ gây khó khăn trong thu hút đầu tư, khiến các nhà đầu tư e ngại rót vốn vào lĩnh vực KHCN và CĐS, làm chậm quá trình thương mại hóa các kết quả nghiên cứu. Hơn nữa, các quy định về chuyển giao công nghệ chưa phù hợp, thiếu cơ chế khuyến khích hợp tác giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp sẽ làm chậm quá trình ứng dụng các thành tựu khoa học vào thực tiễn sản xuất và đời sống. Cuối cùng, và cũng không kém phần quan trọng, một hệ thống thể chế chưa hoàn thiện sẽ gây khó khăn trong việc phát triển thị trường số. Việc thiếu khung pháp lý cho các hoạt động kinh doanh trên môi trường số, thiếu cơ chế bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp trên không gian mạng sẽ cản trở sự phát triển của kinh tế số và xã hội số, bỏ lỡ những cơ hội to lớn mà CĐS mang lại.

Để giải quyết những vấn đề này, Nghị quyết 57-NQ/TW đã đề ra một loạt các giải pháp cụ thể và mạnh mẽ nhằm hoàn thiện thể chế, gỡ bỏ các rào cản cho KHCN và CĐS. Trong đó, việc rà soát, sửa đổi và bổ sung pháp luật được đặt lên hàng đầu, với mục tiêu khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật liên quan đến KHCN, đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách nhà nước, tài sản công, sở hữu trí tuệ, thuế… nhằm tháo gỡ triệt để các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng tối đa các nguồn lực cho phát triển. Nghị quyết cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, chuyển từ tư duy "không quản được thì cấm" sang tư duy "quản lý và khuyến khích đổi mới sáng tạo", tạo điều kiện cho các hoạt động thử nghiệm và chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Cơ chế thí điểm cũng được đặc biệt chú trọng, với việc cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra, tạo "sân chơi" cho các doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước, đồng thời có chính sách miễn trừ trách nhiệm hợp lý trong những trường hợp rủi ro khách quan. Cuối cùng, Nghị quyết đề cao việc thống nhất, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về KHCN, đổi mới sáng tạo và CĐS, cải cách phương thức quản lý, đơn giản hóa thủ tục hành chính để tạo môi trường thuận lợi nhất cho hoạt động KHCN và CĐS.

Tuy nhiên, bên cạnh những giải pháp đã được đề ra trong Nghị quyết, quá trình hoàn thiện thể chế cho KHCN và CĐS vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức không nhỏ. Đó là tư duy bảo thủ, ngại thay đổi vẫn còn tồn tại ở một số bộ, ngành, địa phương, là khó khăn trong việc dự báo và điều chỉnh chính sách sao cho kịp thời với tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ, và là vấn đề về nguồn lực và năng lực thực thi chính sách ở các cấp. Để vượt qua những thách thức này, cần có sự quyết tâm chính trị cao, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ các cơ quan nhà nước, các chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp đến toàn xã hội. Cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc hoàn thiện thể chế, đồng thời xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi chính sách một cách khách quan và minh bạch.

Hoàn thiện thể chế là nhiệm vụ then chốt, là "bệ đỡ" vững chắc cho sự phát triển của KHCN và CĐS ở Việt Nam. Nghị quyết 57-NQ/TW đã đặt nền móng quan trọng, định hướng cho quá trình này. Việc triển khai hiệu quả các giải pháp được đề ra trong Nghị quyết, cùng với sự đồng lòng và chung tay của toàn xã hội, sẽ giúp Việt Nam gỡ bỏ những rào cản, khơi thông dòng chảy đổi mới, kiến tạo một tương lai số thịnh vượng.

Nguồn: XĐVH